Խաչատուր Աբովյան

Խաչատուր Աբովյան(1809-1848)

Ծնվել է 1809 թ. Քանաքեռում:

1829 թ. Էստոնիայի Դորպատ (Տարտու) քաղաքի համալսարանի պրոֆեսոր Ֆրիդրիխ Պարրոտի արշավախմբի հետ, որպես թարգմանիչ, բարձրանում է բիբլիական լեռան գագաթը:Նա գրավում է Պարրոտի ուշադրությունը, և նրա միջնորդությամբ ընդունվում է Դորպատի համալսարան: 1836թ. վերադառնում է հայրենիք: 1837-43-ին՝ Թիֆլիսի գավառական դպրոցի տեսուչ և ուսուցիչ, 1843-48-ին՝ Երևանի գավառական դպրոցի տեսուչ: 1848-ի մարտին նշանակվել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի տեսուչ: Իշխանությունները խոչընդոտել են Աբովյանի

Ֆրիդրիխ Պարրոտ

լուսավորչական գործունեությունը: 1848-ի ապրիլի 14-ին դուրս է եկել տնից և այլևս չի վերադարձել:

Աբովյանը թողել է գրական հարուստ ժառանգություն՝ հայերեն, ռուսերեն, գերմաներեն: Առաջին բանաստեղծությունները (գրաբար) արտացոլել են Աբովյանի ռոմանտիկ աշխարհընկալումը («Կարօտութիւն նախնի վայելչութեանց հայրենեաց իմոց», 1824, «Սրբաճեմ ոտից տեառն գթութեանց», 1824): 1820-ական թթ. գրել է սիրո և կարոտի տաղեր:

Նրան մտատանջել են անհատի և հայրենիքի ճակատագրերը, երազանքի և աններդաշնակ իրականության հակադրությունները («Զգացմունք ցաւալի սրտիս...», «Զի՞նչ այս դառն հարուած...», «Գարուն», «Սէր առ հայրենիս», 1831-35):

Գրել է առակներ, պատմվածքներ, ուղեգրություններ, ճամփորդական խորհրդածություններ («Պարապ վախտի խաղալիք», 1838-41, «Թուրքի ախչիկը», «Նոր վերելք Արարատի գագաթը», 1847):

Խ. Աբովյանի արձանը Աբովյան պուրակում (հեղինակ՝ Ս. Ստեփանյան, ճարտարապետ՝ Գ. Թամանյան):

Հայ նոր գրականության մեջ շրջադարձային եղավ Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» (1841, հրտ.՝ 1858) պատմավեպը: Այն առաջին հայ վեպն է, որով էլ սկզբնավորվել է հայկական ռոմանտիզմը: Վեպում պատկերված են հայ ժողովրդի վիճակը Պարսկաստանի ու Թուրքիայի տիրապետության օրոք, նրա

Գ.  Խանջյան - <<Կռիվը Անիի պարիսպների մոտ>>  (Խ. Աբովյանի <<Վերք Հայաստանի>> վեպի նկարազարդումներից (1958)): Հայաստանի ազգային պատկերասրահ:

ազգային-ազատագրական պայքարը և Արլ. Հայաստանի միացումը Ոուսաստանին: Աբովյանը ցույց է տվել հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրի ողբերգությունը, հայրենիքի վերածնության հույսը կապել ազգի համախմբման, կրթության և լուսավորության տարածման հետ:

Աբովյանն ազգապահպան կարևոր գործոն է համարել լեզուն ու հավատը, ժողովրդին հասկանալի աշխարհաբարը դարձրել է գրական լեզու: Աբովյանն առաջ է քաշել ընդհանուր գրագիտության խնդիրը, մարդու բարոյական կատարելագործման ուղին տեսել գեղեցիկ արվեստների ու լուսավորության տարածման մեջ:

Գ. Խանջյան - <<Աղասի>> (Խ. Աբովյանի <<Վերք Հայաստանի>> վեպի նկարազարդումներից): Հայաստանի ազգային պատկերասրահ:

Աբովյանի ստեղծագործություններն արժեքավոր ներդրում են հայ նոր պատմագրության մեջ («Մեկ երկու խոսք էլ հայոց վրա», «Ուղևորություն դեպի Անիի ավերակները»): Ըստ նրա՝

Գ. Խանջյան <<Բարեկենդան>> (Խ. Աբովյանի <<Վերք Հայաստանի>> վեպի նկարազարդումներից): Հայաստանի ազգային պատկերասրահ:

պատմական անցյալը պետք է դառնա ազատագրական պայքարի արդիական հարցերը լուծելու ազդակ: Ստեղծել է ռուս-հայերեն առաջին զուգադրական քերականությունը: Աբովյանի մանկավարժական ըմբռնումները ձևավորվել են Ժ-Ժ. Ռուսոյի, Յո. Պեստալոցիի, Ֆրանկեի հայացքների ազդեցությամբ: Նրա մանկավարժական հայացքներն ու սկզբունքները մարմնավորված են «Նախաշաւիղ»-ում, «Պատմութիւն Տիգրանի կամ Բարոյական խրատներ մանուկների համար» վեպում (1840-ական թթ.): Աբովյանը սկզբնավորել է հայ ազգագրությունը («Գիւղական տների կառուցուածքը», 1835, «Ակնարկ Թիֆլիսում ապրող հայերի կեանքի...»,1840), բանագիտությունը, հիմք

Գ. Խանջյան <<Գերիների ազատումը>> (Խ. Աբովյանի <<Վերք Հայաստանի>> վեպի նկարազարդումներից): Հայաստանի ազգային պատկերասրահ:

դրել քրդագիտությանը Հայաստանում («Քրդեր», «Եզդիներ», 1846):

Թարգմանել է Հոմերոսի, Վ. Գյոթեի, Ֆ. Շիլլերի, Ն. Կարամզինի երկերից:

ՀՀ-ում Աբովյանի անունով կոչվել են քաղաք, պուրակներ, փողոցներ, դպրոց, մեդալ, մրցանակ, կրթաթոշակ, համալսարան (ՀՊՄՀ): Աբովյանի արձանը կանգնեցված է Երևանում և Քանաքեռում, որտեղ և գտնվում է նրա տուն-թանգարանը: