Աճառյանի բնավորության մի քանի գծերը

Ոչ մի հայ գիտնականի շուրջ, այն էլ դեռևս կենդանության օրերին, այնքան աշխույժ հետաքննություն չի ստեղծվել, նրա հետ կապված դեպքեր, անեկդոտներ չեն պատմվել, որքան Աճառյանի: Քսանական թվականների սկզբներից մարդիկ միմյանց պատմել են այդ     ‹‹ տարօրինակ ›› մարդու կյանքից զվարճալի մանրադեպեր, որոնք հետագայում հավաքվել են, գրի առնվել մի քանիսի, այդ թվում՝ Աճառյանի կողմից:

Նման մանրադեպեր պատմվում ու տարածվում են բացառիկ մեծությունների կամ անհատականությունների մասին, հաճախ անգամ ուրիշների հետ պատահածներն էլ վերագրելով նրանց: Այդպես է համաշխարհային գրականության մեջ Բեռնարդ Շոուն:

Աճառյանին վերաբերող մանրադեպերը, որոնք մեծ մասամբ իրական են, երևան են հանում նրա զարմանալի աշխատասիրությունը, գիտական բարեխղճությունը, հետևողականությունը, լավատեսությունը, միաժամանակ՝ պարզամտությունը, անսահման բարությունը, անհիշաչարությունը, գծեր, որոնք ի մի գումարած՝ բացահայտում են մարդն ու գիտնականը:

1.      Աշխատասիրություն

Առաջին յուրահատկությունը, որ աչքի էր ընկնում Աճառյանի մեջ, նրա զարմանալի աշխատասիորւթյունն էր: Նրա հրատարակած ու անտիպ երկերի թիվը անցնում է մի քանի հարյուրից, իսկ ընդհանուր ծավալով կարող է կազմել ավելի քան 10.000 տպագիր էջ: Այս բոլորը նա գրել է, մաքրագրել, արտագրել ապակետիպի համար: Գրադարան չուներ: Նրա գրադարանը բաղկացած էր իր տպագիր ու անտիպ գրքերից:

 Նա իր ստեղծագործական բեղմնավորությունը բացատրում էր ոչ միայն աշխատասիրությամբ, այլև աշխատանքային ռեժիմի խիստ պահպանմամբ: Այդ աշխատանքային ժամերը չէին կարող խլել անգամ ամենամոտիկ մարդիկ:

2.      Ճշտապահություն

Սա Աճառյանը մարդու նկարագրի ամենաէական հատկանիշներից մեկն էր համարում, նրա հաջողության գրավականը, աշխատասիրության ուղեցույցը: Ճշտապահ էր տանը, հասարակական կյանքում, համալսարանում:

Մի օր առանց զանգահարելու նրա տուն է գալիս մի կին: Աճառյանն, աշխատանքն ընդհատելով, դուռը բաց է անում: Կինն ասում է, թե ուղիղ հինգ րոպե ուզում է խլել նրա ժամանակը՝ ինչ-որ բան հարցնելու: Կինը հինգ րոպեում հազիվ հանում է վերարկուն, հարդարվում հայելու առաջ, դասավորում մազերը: Աճառյանը այդ ընթացքում կանգնում է նրա կողքին ժամացույցը ձեռքին: Ժամանակը լրանալուն պես ասում է.

-         Է՜, տիկին, Ձեր խնդրած հինգ րոպեն լրացավ, ես պետք է աշխատեմ:

Ասլեուց հետո լուռ նստում է գրասեղանի առաջ:

3.      Գիտական բարեխղճություն

Նրա գիտական բարեխղճությունը շատ կողմերով դաստիարակիչ կարող է լինել մեր համար: Իր զրույցների մեջ հաճախ է ասել, որ գիտնականը պետք է ունենա պատասխանատվության զգացում նախ իր գիտական խղճի առաջ, և ապա՝ ապագայի առաջ:

Գիտությունը նրա համար սրբազան տաճար էր, որի դռնից ներս մտնողը գիտական պաշարի հետ պետք է ունենար երկյուղած հարգանք:

Նա խստորեն հետևում էր օգտագործված աղբյուրների հավաստիությանը, փաստը ստուգում միմյանցից տարբեր, առավել հավաստի աղբյուրներով, կանգ առնում ամենից համոզիչի վրա, միշտ հիշատակելով աղբյուրը: Կա մի ծիծաղելի պատմություն կապված այս թեմայի հետ: Մի օր առավոտյան Աճառյանը հանկարծ բարկանում է, վեճի բռնվում կնեջ հետ, աշխատում բորբոքել վեճը միանգամայն անտեղի: Նա այնքան բարձր է բղավում, որ կինը՝ Սոֆիկը, սկսում է հուսահատ լաց լինել: Դրան էլ կարևորություն չի տալիս, շարունակում է բղավել: Հանկարծ ընդհատում է, փափկում ու խանդաղատանքով ասում.

- Կատակ էր, Սոֆիկ, ուզում էի, որ ջղայնացած խոսես և տեսնեմ՝ Ախտային բարբառում ինձ համար ի՞նչ անծանոթ բառեր կան:

- Դե ասեիր էլի, ինչո՞ւ էիր կռիվ սարքում:

- Չէր ստացվի: Դու կխոսեիր գրական լեզվով, մարդիկ զայրացած ժամանակ են դիմում բարբառի և իրենց բերանից փախցնում բառեր, որոնք կարող են պետք գալ լեզվաբանին: Իզուր էլ բարկացրի. Ոչ մի բառ չասացիր: